Zwiększenie zasięgu Programu I na falach długich i uzyskanie niemal pełnego pokrycia ogólnopolskiego na falach średnich przez Program II spowodowało, że Polskie Radio doszło do swego rodzaju ściany. Na falach średnich i długich nie tylko nie było miejsca na ewentualny kolejny program, ale również – w związku z dynamicznym rozwojem radiofonii w innych krajach – wzrastał poziom zakłóceń uniemożliwiających poprawny odbiór już nadawanych audycji. Fale krótkie – z uwagi na swoją specyfikę – wykorzystywane były przez programy kierowane dla zagranicy. Uruchamianie stacji małej mocy uzupełniających zasięg – jak te w Jeleniej Górze, Olsztynie, Giżycku, Opolu, Zakopanem, Lublinie, Kielcach i Koszalinie, które ruszyły w 1957 roku – i utworzenie sieci zsynchronizowanych Szczecin-Gdańsk-Zielona Góra i Kraków-Rzeszów (do których później dołączyła sieć Łódź-Lublin-Białystok) nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. Pociągnęło za to za sobą ograniczenia programowe, bowiem każda z tych sieci musiała emitować wspólny program – łącznie z programem lokalnym.
Rozwiązanie problemów z zasięgiem i jakością przyniosło wprowadzenie przez radiofonię nowego zakresu częstotliwości – fal ultrakrótkich. Jak podaje Stanisław Miszczak w książce „Historia radiofonii i Telewizji w Polsce”, prace projektowe dotyczące UKF-u rozpoczęły się w roku 1953, a pierwszą eksperymentalną emisję uruchomiono w Warszawie w maju 1954 roku. Waldemar Scharf, autor polskiego rozdziału poświęconego technice odbioru z modulacją częstotliwości w książce „Radiotechnika. Odbiorniki lampowe i tranzystorowe” słowackiego inżyniera Huberta Meluzina podaje, że był to rok 1952. Regularna emisja rozpoczęła się 1 października 1954 roku. Przez pierwsze cztery lata na częstotliwości 97,6 MHz nadawany był Program II. Nadajnik o mocy 10 kW znajdował się na terenie stacji w Forcie Mokotowskim, która nieco ponad rok wcześniej zakończyła emisję na falach średnich. Ówczesne testy przypominać musiały pierwsze warszawskie testy DAB-u z połowy lat dziewięćdziesiątych – na rynku nie było jeszcze wówczas odbiorników pozwalających na odbiór programu nadawanego w tym zakresie fal, a transmisji słuchali jedynie radiowcy na specjalnych odbiornikach testowych. W ramach eksperymentów w roku 1957 uruchomiono kolejne dwa nadajniki – w Opolu na 95,0 MHz i w Katowicach (na terenie stacji średniofalowej w Rudzie Śląskiej) na 89,8 MHz. Zasięg tego drugiego był na tyle duży, że pozwalał na odbiór wewnątrz budynków w Krakowie. W kolejnym roku postanowiono wykorzystać potencjał tworzonej sieci i 1 marca 1958 roku uruchomiono emisję Programu III. Początkowo był nadawany przez kilka godzin dziennie i miał odmienny charakter od tego, który datuje swój początek 1 kwietnia 1962 roku. Resztę czasu antenowego wypełniały dwa pozostałe programy. Trójka przez krótki czas była również nadawana na falach krótkich.
Pod koniec lat pięćdziesiątych na szczeblu międzypaństwowym zapadła decyzja o budowie sieci UKF nie w wykorzystywanym za naszą zachodnią granicą i testowanym już w Polsce zakresie 87,5-100 MHz, a w używanym w Moskwie paśmie 66-73 MHz. W 1959 roku zaplanowana została siatka częstotliwości uwzględniająca cztery ogólnopolskie programy emitowane ze wspólnych z telewizją lokalizacji – łącznie 22 pozycje (szczegóły w podanej za Waldemarem Scharfem Tabeli nr 1. Według artykułu Filomeny Grodzickiej i Wacława Lisickiego „Sieć stacji UKF FM w zakresie 66-74 MHz. Stan obecny i możliwości poprawy” opublikowanego w „Biuletynie Technicznym” w numerze datowanym na lipiec-wrzesień 1982 roku przewidziane były 23 lokalizacje. Ta dodatkowa to prawdopodobnie Opole, jednak trzy z czterech wykorzystywanych tam w różnych okresach częstotliwości pochodziły z planu dla Katowic i Wrocławia). W roku 1960 siatka ta została przyjęta przez Specjalną Konferencję Regionalną w Genewie, a rok później przez Europejską Konferencję Radiodyfuzyjną dla fal metrowych i decymetrowych w Sztokholmie. Jedynym miastem dla którego przewidziano osobne obiekty TV i UKF była Warszawa – tu emisja telewizyjna miała odbywać się z Pałacu Kultury Nauki, a emisja UKF z masztu w Raszynie. I to właśnie ten obiekt jako pierwszy rozpoczął nadawanie dwóch programów Polskiego Radia – Trzeciego i Drugiego wraz z okienkami lokalnymi – w nowym paśmie. Stało się to rok później niż pierwotnie planowano – 1 października 1962 roku. Z uwagi na wysokość zawieszenia anten i niższą częstotliwość uzyskany z masztu w Raszynie zasięg był większy niż w przypadku emisji testowej z Fortu Mokotowskiego. Jako kolejne ruszyły obiekty w Bydgoszczy (29 grudnia 1962), Zgorzelcu (1962), Gdańsku i Lublinie (1 maja 1963), Wrocławiu i Rzeszowie (15 czerwca 1963), Krakowie (25 października 1963), Katowicach (1963), Olsztynie (15 sierpnia 1964), Koszalinie (1964/1965), Poznaniu (1964), Zielonej Górze (maj 1964), Szczecinie (13 lutego 1965), Kielcach (październik 1966), Białymstoku (1966), Opolu (1965/1966), Częstochowie (prawdopodobnie 1967) i Łodzi (1968), a w kolejnej dekadzie w Siedlcach, Płocku, Suwałkach i Pile. Część z nich od razu emitowała oba programy, część tylko jeden. Jak podaje Stanisław Miszczak w książce „Historia radiofonii i telewizji w Polsce”, pod koniec 1968 roku działały łącznie 42 nadajniki ultrakrótkofalowe. Można przypuszczać, że miał na myśli 19 stacji nadających po dwa programy w zakresie 66-73 MHz oraz cztery emisje w zakresie 87,5-100 MHz – dwie w Warszawie oraz po jednej w Opolu i Katowicach. Tą drugą, niewspomnianą wcześniej stołeczną emisją w „górnym” zakresie UKF, musiały być prowadzone od 15 grudnia 1967 roku testy stereofonii na częstotliwości 93,7 MHz (według innych źródeł 93,2 MHz). Nadawane w każdy piątek od dziesiątej do dwunastej stereofoniczne audycje były również obecne na 69,2 MHz. Ta pierwsza częstotliwość – jak i pozostałe trzy z „górnego” pasma UKF – została wyłączona 1 stycznia 1972 roku. Słuchacze w całej Polsce mogli usłyszeć stereo 25 listopada 1968 roku. Wówczas jednak to nie sprzęt pozwolił na tego rodzaju transmisję, a połączenie sił radia i telewizji. Jeden z kanałów nadawany był wówczas w audycji radiowej, a drugi – w telewizyjnej. Podobny eksperyment miał też miejsce siedem lat wcześniej – 7 lipca 1961 roku – wówczas jednak w części radiowej wykorzystane zostały emisje średniofalowe.
I to właśnie za sprawą stereofonii – choć nie tylko – na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych opracowana została modyfikacja siatki częstotliwości. Jak piszą Filomena Grodzicka i Wacław Lisicki we wspomnianym wyżej artykule, w pierwotnej wersji planu nie zastosowano żadnej matematycznej metody systematycznego rozdziału częstotliwości. Nie uwzględniono też potrzeb działającej od 1956 roku telewizji – np. uruchomienie trzeciego nadajnika w Warszawie wymagało przeniesienia częstotliwości z Łodzi, bowiem dwie z dolnej części „dolnego” UKF-u przewidziane dla stolicy powodowały zakłócenia w odbiorze dźwięku w telewizorach.
Przedstawiona poniżej tabela przedstawia zaplanowaną w 1959 roku siatkę częstotliwości. Dane z rozdziału Waldemara Scharfa uzupełnione zostały o daty uruchomień poszczególnych nadajników z okresu obowiązywania tego planu.
Na lata 1953-1974 przypadają również początki emisji całodobowej – począwszy od stycznia 1973 roku Program I nadawał od 4:55 do 3:00, a Program II od 3:00 do 24:00.
Koniec lat pięćdziesiątych i lata sześćdziesiąte to też rozkwit rozgłośni młodzieżowych. W kwietniu 1957 roku nadawanie na falach krótkich rozpoczęła Radiostacja Harcerska, przemianowana trzy lata później na Rozgłośnię Harcerską. Była to pierwsza niepubliczna polska stacja radiowa działająca z krótkimi przerwami (m.in. w roku 1981 i 1993) do roku 2008. Jej programową kontynuacją była sieć Planeta FM. Wcześniej niż Radiostacja Harcerska pojawiły się rozgłośnie studenckie działające jako radiowęzły w akademikach. Pierwsze takie audycje pojawiły się nawet jeszcze przed odnotowanym w tytule tej części rokiem 1953. W 1950, choć według innych źródeł w 1954, powstało Radio Kortowo przy Wyższej Szkole Rolniczej (później Akademii Rolniczo-Technicznej) w Olsztynie. W 1951 ruszył Radiosupeł przy Akademii Medycznej w Białymstoku, w 1952 Radio Akademik Politechniki Warszawskiej, a w 1953 Akademickie Radio Pomorze przy Politechnice Szczecińskiej. Od 1957 roku działają RadioSygnały przy Wyższej Szkole Pedagogicznej w Opolu (przemianowanej na Uniwersytet Opolski), od 1959 Studenckie Radio Żak Politechniki Łódzkiej, od 1966 Akademicka Rozgłośnia Radiowa Politechniki Białostockiej Radio Akadera, od 1969 Studenckie Studio Radiowe Emiter przy Wyższej Szkole Inżynierskiej w Opolu i Studenckie Studio Radiowe Egida przy Uniwersytecie Śląskim w Katowicach, a od 1971 – Studenckie Radio Afera w Poznaniu. Ta lista zawiera jedynie przykłady i oczywiście nie wyczerpuje tematu. W tym okresie nadal też prężnie działały stacje nadające w języku polskim z zagranicy – Radio Wolna Europa, Głos Ameryki, BBC i Radio France. Szerzej pisaliśmy o nich w poprzednich rozdziałach. Swego rodzaju przeciwwagą dla nich miała być uruchomiona 31 lipca 1955 roku Radiostacja Kraj, której celem była… likwidacja polskiej emigracji. Sterowana politycznie rozgłośnia miała zachęcać Polaków mieszkających poza granicami kraju do powrotu.
Przełom lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych przyniósł dalszy wzrost zakłóceń na falach długich i średnich oraz wydłużanie – do 18-19 godzin na dobę pod koniec roku 1970 – czasu emisji Programu III, który na UKF-ie dzielił czas z Programem I. Zapadła wówczas decyzja o uruchomieniu trzeciej z czterech planowanych sieci i przeznaczeniu jej na potrzeby Programu I. Kolejne nadajniki uruchamiane były w latach 1972-1975. Jednocześnie rozpoczęto budowę nowego centrum nadawczego, które miałoby rozwiązać problemy z zasięgiem na falach długich. 16 lipca 1974 roku ruszyła próbnie, a 30 lipca oficjalnie oddana została do użytku radiostacja w Konstantynowie koło Gąbina. Była wyposażona w najwyższy na świecie – liczący 646 metrów – maszt (wyższa konstrukcja została wzniesiona dopiero w roku 2008). Budowla ta odnotowana została w księdze rekordów Guinessa. Nadajnik o mocy 2000 kW zapewniał dobry odbiór nie tylko w Polsce, ale też w całej Europie oraz w części Azji, Afryki i Ameryki Północnej. Pojawiały się także sygnały o okresowym odbiorze na Zabajkalu, Morzu Żółtym, w Cieśninie Beringa i na południowych łowiskach Oceanu Indyjskiego. Program nadawany był początkowo na częstotliwości 227 kHz, a od 1 lutego 1988 roku na 225 kHz. Do dziś słuchacze wspominają bardzo dobrą jakość dźwięku jaką zapewniał Konstantynów. Zwolniony obiekt w Raszynie najpierw na częstotliwości 200 kHz, a potem 198 kHz nadawał Program II. Trwało to do 8 sierpnia 1991 roku, kiedy w wyniku nieudolnie prowadzonych prac remontowych maszt w Konstantynowie runął. Do katastrofy spowodowanej niewłaściwym sposobem zabezpieczenia wymiany odciągów doszło o godzinie 19:10. Wówczas emisja Programu I powróciła na stałe do starej radiostacji w Raszynie, a Program II pozostawał na falach średnich i ultrakrótkich. Po tym wydarzeniu zasięg „Jedynki” znacznie się pomniejszył – w niektórych miejscach nie osiągając nawet granic Polski. Przeciwko odbudowie masztu protestowali okoliczni mieszkańcy. Ostatecznie zastąpił go obiekt w Solcu Kujawskim.
Warto tu również odnotować, że w roku 1972 w Legnicy rozpoczęła działalność piracka stacja muzyczna wzorowana na angielskim Radiu Caroline. Stworzona przez 27-letniego Zbigniewa Tymyka rozgłośnia początkowo nadawała nieregularnie, potem już systematycznie, muzykę takich grup, jak AC/DC, Budgie, Nazareth i Pink Floyd. Emisja trwała do 9 grudnia 1973 roku, kiedy do mieszkania, z którego nadawany był program, wkroczyły oddziały Milicji Obywatelskiej.
Aktualizacja: 4.12.2021