„Wojna w eterze”

Jan Nowak-Jeziorański

Wydane w 2006 roku wspomnienia pierwszego dyrektora Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Jana Nowaka-Jeziorańskiego „Wojna w eterze” to tak naprawdę dwie książki w jednej – „Wojna w eterze” opowiadająca o latach 1948-1956 i „Polska z oddali” z lat 1956-1976. Tym samym w jednej publikacji zawarte są działania „Kuriera z Warszawy” od momentu, gdy przekroczył próg BBC do chwili, gdy wygłosił pożegnalne przemówienie na antenie RWE. W sposób spójny i uporządkowany autor przedstawia tam nie tylko podejmowane przez siebie decyzje, ale też wyjaśnia co go do ich podjęcia skłoniło i jakie były tego konsekwencje. Sprawia to, że książka staje się niejako podręcznikiem historii najnowszej. Tłumacząc posunięcia programowe szczegółowo opisuje bowiem nie tylko ówczesną sytuację w PRL, ale też wewnątrz PZPR. Czytelnik dostaje zatem m.in. opis relacji Państwo-Kościół w ówczesnej epoce, działalności służb bezpieczeństwa czy dramatycznych wydarzeń w Polsce w latach 1956, 1968 i 1970, a także we wschodnich Niemczech, Czechosłowacji i na Węgrzech. Sporo miejsca Jan Nowak-Jeziorański poświęcił również relacjom z Amerykanami, których podejście do Radio Free Europe zmieniało się na przestrzeni lat.

Siłą rzeczy nie jest to monografia Radia Wolna Europa. Książka opisuje spojrzenie na sprawy rozgłośni jej wieloletniego szefa, ale o ile można powiedzieć, że w latach pięćdziesiątych załoga miała wspólny cel i wspólną drogę ku niemu, o tyle w późniejszym okresie wyraźnie zarysowały się różnice. Podczas gdy jedni cały czas dążyli do całkowitego uwolnienia się Polski spod skrzydeł ZSRR, inni – w tym Nowak – stosowali metodę małych kroków i mniejszego, ich zdaniem, zła. Na tym tle w rozgłośni dochodziło do konfliktów, w które dodatkowo mieszała się polska służba bezpieczeństwa. Również te sytuacje autor przybliża w „Wojnie w eterze” i dowodzi, że publikowane i podrzucane na Zachód materiały na jego temat były fałszywkami. Nie były to jednak tłumaczenia, które przekonały jego oponentów… ale o tym przy okazji innych publikacji. Niewątpliwie ciekawa i wciągająca lektura.