Radiowa ściana wschodnia (1)

Przedwojenną radiową ścianę wschodnią wyznaczały radiostacje we Lwowie, Baranowiczach i Wilnie. 31 sierpnia 1939 roku na ukończeniu był już obiekt w Łucku, a w planach stacja retransmisyjna w Głębokiem. Dziś miasta te dzieli od naszej granicy od kilkudziesięciu do niemal trzystu kilometrów. Nową radiową linię graniczną wyznaczają Radiowo-Telewizyjne Centra Nadawcze w Przemyślu, Tarnawatce, Chotyczach, Krynicach i na górze Krzemianucha, a także mniejsze obiekty w Lubaczowie, Hrubieszowie, Chełmie, Włodawie, Białej Podlaskiej, Mielniku, Makarkach, Bielsku Podlaskim, Białowieży, Augustowie i Sejnach. Ale nie tylko radiem dzisiejsza granica stoi…

„W mieście, którego nazwiska nie powiem,
Nic to albowiem do rzeczy nie przyda,
W mieście, ponieważ zbiór pustek tak zowiem,
W godnem siedlisku i chłopa, i Żyda,
W mieście (gród, ziemstwo trzymało albowiem
Stare zamczysko, pustoty ohyda)
Były trzy karczmy, bram cztery ułomki,
Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki”

Ignacy Krasicki „Monachomachia”

Przemyśl to miasto liczące sobie już ponad tysiąc lat. Jego losy są tak skomplikowane, że mogłyby stanowić temat nie jednego lecz całego cyklu artykułów, a wielość klasztorów za jego murami ponoć zainspirowała Ignacego Krasickiego do napisania „Monachomachii”. Przemyskie stare miasto przypomina Lwów, co dostrzegli nawet scenarzyści serialu Telewizji Polskiej „Dziewczyny ze Lwowa”, kręcąc tam właśnie sceny, które według scenariusza rozgrywały się w tym ukraińskim dziś mieście. Przemyśl jest także miejscem wielu ciekawych imprez kulturalnych, które odbywają się niemal codziennie. My będąc tam ledwie kilkanaście godzin załapaliśmy się na darmowy jazzowy koncert w Zamku Kazimierzowskim, na którym wystąpił Amerykanin Stanley Breckenridge i krakowski zespół Jazz Band Ball Orchestra… Tradycyjnie jednak w naszym zwiedzaniu nie będziemy skupiać się na muzeach i kościołach, a udamy się w miejsca, które typowym turystom nawet się nie śniły…

Pierwszy przemiennik telewizyjny uruchomiony został – staraniem społeczeństwa i władz miejskich – pod koniec roku 1962 w miejscu dzisiejszego RTCN-u na Tatarskiej Górze. „Z inicjatywą budowy tej stacji wystąpił powiatowy komitet Frontu Jedności Narodu wspólnie z prezydium WRN i PRN” – pisał Stanisław Miszczak w „Historii radiofonii i telewizji w Polsce”. Jak to zwykle w takich sytuacjach bywało, 9 sierpnia 1962 r. powołano społeczny komitet, który w ciągu kilku miesięcy zebrał niezbędną kwotę 450 tysięcy złotych. Prace budowlane ruszyły 9 października. Jak pisał Miszczak, za fundamenty pod budynek i maszt odpowiadało Przedsiębiorstwo Budownictwa Terenowego, a maszt stalowy wykonali pracownicy… PKP. „Stacja w Przemyślu została wyposażona w nadajnik zbudowany przez Politechnikę we Wrocławiu, anteny nadawcze i odbiorcze dostarczyły natomiast Zakłady Ł-2 we Wrocławiu. Zasięg stacji w chwili jej uruchomienia wynosił 4 km” – kontynuował Miszczak. W źródłach nie ma zgodności co do daty uruchomienia przemiennika – według wspomnianego autora stało się to 15 grudnia 1962 roku, tymczasem „Nowiny Rzeszowskie” z 27 listopada tegoż roku donosiły, że czynny był już od piątku 23 listopada. Jest to o tyle ciekawe, że zdaniem Miszczaka retransmitowana w Przemyślu stacja na Suchej Górze ruszyła… 29 grudnia 1962 roku. Sięgając jednak do „Nowin Rzeszowskich” ponownie możemy znaleźć wcześniejszą datę – 14 grudnia. Miało do tego dojść mimo, że nie była jeszcze gotowa dostarczająca sygnał radiolinia Katowice-Chorągwica-Góra Św. Marcina-Sucha Góra. Po prostu, aby szybciej zapewnić odbiór nielicznym wówczas posiadaczom telewizorów na Podkarpaciu, pracownicy Zakładów Ł-2 z (tym razem) Warszawy (w artykułach wspomnieniowych pisanych dziesięć lat później przedstawiani jako „ZARAD”) po uruchomieniu aparatury mieli ustawić retransmisję słabej jakości sygnału z Lublina.

Emisja z Tatarskiej Góry na kanale 7 prowadzona była do 31 marca 1988 roku. Dłużej niż istniała wspomniana konstrukcja, bowiem w 1977 roku w miejscu przemiennika stanęła 86-metrowa wieża, z której nadawany był sygnał dwóch programów telewizyjnych i trzech stacji radiowych. Dziś Tatarska Góra to nie tylko obiekt nadawczy z prawdziwego zdarzenia – z Jedynką na 87,8 MHz, Dwójką na 94,1 MHz, Trójką na 99,6 MHz, Czwórką na 91,0 MHz, RMF FM na 103,4 MHz, Radiem ZET na 107,9 MHz, Radiem Maryja na 105,1 MHz i Radiem Rzeszów na 102,0 MHz oraz trzema MUX-ami (kanały 43, 59 i 26) – ale też stok narciarski, kolejka grawitacyjna i pozostałości jednego z fortów przemyskiej twierdzy. Tuż obok wieży znajduje się brama forteczna. Na miejsce polecamy dostać się ulicą Tatarską lub np. Słowackiego i Przemysława. W szczególności – nawet jeśli sugerowałaby to nawigacja – dojazd nie jest możliwy ulicami Basztową, Biskupa Józefa Sebastiana Pelczara, Wandy i Krakusa. Ewentualnie miłośnicy offroadu mogą sobie pozwolić na zjazd z Wandy w księdza Jana Balickiego i Chocimską…

Podróżując tą ostatnią trasą po drodze mijamy kolejne radiowe miejsce, choć nie sprawia ono dziś już takiego wrażenia. U zbiegu Basztowej i Biskupa Pelczara jeszcze dwie dekady temu stał mierzący prawdopodobnie 50 metrów maszt średniofalowy, z którego przez kilkanaście lat korzystało Polskie Radio. Po wybudowanym na początku lat siedemdziesiątych obiekcie do dziś pozostał budynek, mający wtedy adres Ściegiennego 20, w którym zainstalowany był kilowatowy nadajnik. Zresztą zmiana nazewnictwa ulic w Przemyślu to temat na osobną pracę naukową – przedwojenna ulica Pelczara po wojnie stała się ulicą Ściegiennego, a współcześnie w połowie Popiełuszki, a w połowie znów Pelczara… Stalowa konstrukcja stała za rzeczonym budynkiem z lewej strony (patrząc od Basztowej). Ciekawa historia wiąże się z przypadającym na lata osiemdziesiąte końcem pracy obiektu. Jak nam opowiedział Tadeusz Krawczyk, pierwszy kierownik stacji w budowie i późniejszy dyrektor Państwowej Inspekcji Radiowej w Rzeszowie, wyłączenie obiektu poprzedziła trwająca ponad miesiąc awaria nadajnika, w czasie której żaden ze słuchaczy nie zgłosił reklamacji. Wskazywało to jednoznacznie na brak ekonomicznego uzasadnienia utrzymywania stacji… ale jej wyłączenie mogło w tamtych czasach wzbudzić podejrzenie o działalność natury politycznej. Wtajemniczona w sprawę ekipa pomiarowa przedstawiła wyniki pomiarów pola elektromagnetycznego świadczące o przekroczeniu dopuszczalnych wartości, a tym samym zagrożeniu dla zdrowia okolicznych mieszkańców. To sprawiło, że przemyski nadajnik średniofalowy zamilkł dekadę przed pozostałymi.

Najmłodszym czynnym obiektem nadawczym w samym Przemyślu jest położony na drugim brzegu Sanu komin Ciepłowni Zasanie. Wiszą na nim anteny Radia Eska Przemyśl – w latach 1996-2005 było to lokalne Radio HOT. Poszukiwacze pierwszej siedziby tej stacji nie będą mieli łatwego zadania, bowiem Kościuszko jako patron ulicy przewędrował na drugą stronę Sanu… Dawne Wybrzeże Kościuszki to dziś Wybrzeże Jana Pawła II, a ulica Kościuszki znajduje się teraz przy zjeździe z mostu przy skrzyżowaniu dróg 884 i 28. W drodze spod komina do ostatniego, nieczynnego już przemyskiego obiektu na kominie przy Szpitalu Wojewódzkim, polecamy zapuścić się na ulicę Bolesława Chrobrego. U zbiegu z ulicą Stanisława Żółkiewskiego, nieopodal pętli autobusowej, znajduje się punkt widokowy, z którego można podziwiać miasto z górującą nad nim Tatarską Górą.

I jeśli chodzi o Przemyśl, to już prawie wszystko… Prawie, bowiem w starej części miasta – nieopodal Rynku z pomnikiem Szwejka i jakieś 500 metrów na zachód od uroczego placyku z fontanną i Muzeum Dzwonów i Fajek – przy ulicy Grodzkiej mieści się siedziba archidiecezjalnego Radia Fara… choć nie mówi o tym nawet żaden szyld. Sygnał tej stacji nadawany jest z miejscowości Średnia 15 kilometrów na północny-zachód od Przemyśla. Z Przemyśla drogą 77 wyruszyliśmy na północ i przez Radymno dotarliśmy do Jarosławia – miasta, które pierwszej lokalnej niepublicznej rozgłośni doczekało się trzy lata przed Przemyślem…

Pomysłodawcą i twórcą jarosławskiego radia był ksiądz prałat Marian Rajchel, ówczesny proboszcz parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. W tamtych czasach do uruchomienia stacji w oparciu o umowę Państwo-Kościół potrzebny był przydział częstotliwości z Ministerstwa Łączności i zgoda władz kościelnych. Tę ostatnią w formie ustnej 20 października 1993 roku wydał Metropolita Przemyski arcybiskup Józef Michalik. Zaś półtora miesiąca później – 6 grudnia – napisał: „Z nadzieją witam inicjatywę organizowania stacji nadawczej radia katolickiego przy parafii Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski w Jarosławiu”. Radio Ave Maria zainaugurowało swoją działalność niecałe trzy tygodnie później transmisją pasterki. Pierwszą siedzibą rozgłośni była wieża parafialnego kościoła przy ulicy 3 Maja. Początkowo sygnał nadawany był na „genewskiej” częstotliwości 87,8 MHz zajętej później przez Polskie Radio w Przemyślu, następnie na 98,4 MHz, by ostatecznie – przed marcem 1997 roku – znaleźć się na 98,2 MHz. W pierwszej fazie działalności Radio Ave Maria emitowało swój program przez kilka godzin na dobę, od 25 marca 1997 roku było to już 15 godzin od 6:00 do 21:00, a od początku 1999 roku emisja miała charakter całodobowy. 5 września 1998 roku radio opuściło kościelną wieżę i przeniosło się pod nowy adres – do pomieszczeń Ośrodka Formacji Kultury i Chrześcijaństwa im. Anny Jenke nad bramą wjazdową do byłego opactwa benedyktynek przy Benedyktyńskiej 5. Na teren opactwa przeniosła się antena nadawcza, która zawisła na wysokości 35 metrów n.p.t. W 2001 roku archidiecezja przemyska zdecydowała się na połączenie rozgłośni z Jarosławia i Krosna w jedno dysponujące trzema studiami Radio FARA. Wiązało się to również z przeniesieniem anteny nadawczej z Jarosławia do wspomnianej już wcześniej Średniej.

Dziś jedynym czynnym radiowo obiektem nadawczym Jarosławia jest komin Zakładów Mięsnych Sokołów. Mieści się on w południowo-zachodniej części miasta przy ulicy Przemysłowej. Według pozwoleń radiowych swój sygnał emitują z niego Program 2 Polskiego Radia na 93,8 MHz i  Radio AM Jarosław na 1062 kHz.

Z Jarosławia drogą 865 przez Oleszyce można dotrzeć do Lubaczowa. W ten sposób omija się jednak położoną na południowy-wschód od miasta Krowicę Lasową i odległą o 5 kilometrów od ukraińskiej granicy miejscowość Boble, gdzie wznosi się wieża wybudowana niegdyś przez spółkę INFO-TV-FM z Zamościa. W samym Lubaczowie nieopodal uroczego Rynku stoi wieża telefonii komórkowej do której przyczepiony jest jeden koniec anteny działającej niegdyś w mieście rozgłośni nadającej na falach średnich w ramach projektu „Radio Gminne”. Drugi jej koniec przymocowany jest do słupka… na miejskim placu zabaw. Z atrakcji poza radiowych można zaś zobaczyć prokatedrę, która w latach 1945-1991 była siedzibą administratora apostolskiego archidiecezji lwowskiej. Istniejąca w tych latach archidiecezja w Lubaczowie była pozostałą po polskiej stronie częścią archidiecezji lwowskiej.

Ostatnim podkarpackim obiektem na naszym szlaku wzdłuż ściany wschodniej jest wykorzystywana od kilku lat jako obiekt nadawczy dla MUX-3 wieża telefonii komórkowej w znanym z festiwalu rockowego Cieszanowie. Dokładnie rzecz ujmując stoi ona 200 metrów na północ od tablicy z przekreśloną nazwą miejscowości przy drodze 865, która zaprowadzi nas w następnym odcinku do położonej w województwie lubelskim Tarnawatki.

Ważniejsze miejsca na mapie: