RadioPolska.pl - Jeszcze więcej radia!

Jeszcze więcej radia!
Co to jest RDS?

Ogólnie o systemie RDS

Pomysł na przesyłanie wraz z sygnałem UKF FM dodatkowych informacji, ułatwiających życie słuchaczom, pojawił się już w latach siedemdziesiątych XX wieku. Prace nad stworzeniem systemu, który nie powodowałby zakłóceń w będących już na rynku odbiornikach, prowadzone były w Wielkiej Brytanii, Szwecji, Finlandii, Holandii i Francji. Po przeprowadzeniu testów okazało się, że najlepszą propozycję przygotowali Szwedzi. W 1982 roku wprowadzona została nazwa RDS oraz zdecydowano się na przyjęcie systemu jako zalecanego w Europie. Cztery lata później Międzynarodowy Komitet Radiokomunikacyjny (CCIR) zalecił stosowanie go do przekazywania dodatkowych informacji wraz z sygnałem stacji UKF. Jeszcze przed końcem lat osiemdziesiątych RDS zaczął działać w Szwecji (1986), Wielkiej Brytanii (1987), na Węgrzech (1987) i w Niemczech (1988).

Definicja przyjęta przez BBC mówi: Radio Data System (RDS) to podnośna modulowana informacją cyfrową, a następnie dołożona do konwencjonalnej emisji UKF FM, pozwalająca na wydzielanie tego strumienia danych przez odpowiednio przystosowane odbiorniki i tym samym poprawę odbioru, strojenia i dostarczenia dodatkowych informacji1. Innymi słowy, w sygnale stacji radiowej UKF nadawane są dodatkowe informacje (na podnośnej 57 kHz) przeznaczone zarówno dla samego odbiornika, jak i dla słuchacza. Działanie systemu RDS najczęściej utożsamiane jest wyłącznie z wyświetlaniem nazwy rozgłośni czy wykonawcy i tytułu aktualnie emitowanej piosenki. W rzeczywistości możliwości te są znacznie bogatsze. Oprócz funkcji PS (ciąg ośmiu znaków wyświetlanych na wyświetlaczu po dostrojeniu stacji) i RT (sześćdziesiąt cztery znaki zawierające dodatkowe treści) nadawane są dane wykorzystywane do strojenia radioodbiorników (kod PI, lista alternatywnych częstotliwości AF) czy też informacje dotyczące charakteru programu (PTY). Szczegółowy opis poszczególnych funkcji prezentujemy poniżej.

Na przestrzeni lat RDS nieco ewoluował. Budowa systemu opisana jest szczegółowo w normie IEC 62106:1999 (do roku 1999 standard występował pod nazwą CENELEC EN50067). Obecnie obowiązuje rozszerzona wersja standardu z roku 2010, jednakże do zrozumienia podstaw w zupełności wystarcza wskazany tutaj dokument. Polskie opracowania na temat systemu RDS publikowane były między innymi w pracy zbiorowej „Vademecum techniki audio video – komunikacja i nawigacja samochodowa” wydanej przez Wydawnictwa Naukowo-Techniczne w Warszawie w 1991 roku oraz w czasopismach „Elektronika Praktyczna” (nr 12/2000), „Świat Radio” (nr 4/1998) oraz „Elektronika dla Wszystkich” (nr 9/2000 oraz 10/2000).
1 cytat za artykułem System RDS (Radio Data System) Wojciecha Jurzyka opublikowanym w miesięczniku Radioelektronik Audio-HiFi-Video w numerze 2/1997

PS – Programme Service

Mówiąc najprościej PS to tekst składający się z maksimum ośmiu znaków zawierający nazwę stacji. Jest on wyświetlany w każdym odbiorniku wyposażonym w funkcję RDS. Według normy powinien być statyczny, to znaczy zawierać tylko jedną ośmioznakową sekwencję. Przykładem może być słoweńskie Radio Sraka z miejscowości Novo Mesto, nadające PS o treści [ SRAKA  ]. Ostatnio coraz częściej w świecie, a w Polsce praktycznie od zawsze, można spotkać napisy zmieniające się co kilka sekund, zawierające nie tylko nazwę stacji, ale również informacje typu częstotliwość, nazwa miasta, godzina, data, numer telefonu itp. Jednym z argumentów przeciwników dynamicznego PS-u jest rozpraszanie kierowcy w czasie jazdy. Istnieją też odbiorniki nieprzystosowane do tak często zmieniających się treści – zapisują one każdą odebraną sekwencję w pamięci, a po przekroczeniu limitu zawieszają się.

PS w Polsce

W Polsce tylko nieliczne stacje radiowe nadają statyczny PS. W przeszłości do tej grupy zaliczały się m.in.:

  • [PR K-CE ] – Polskie Radio Katowice,
  • [PR OPOLE] – Polskie Radio Opole,
  • [MERKURY ] – Polskie Radio Merkury z Poznania,
  • [ESKA 102] – Radio Eska (Warszawa),
  • [ LELIWA ] – Radio Leliwa (Tarnobrzeg),
  • [OPERA FM] – Radio Opera FM.
  • [RADIO 94] – Radio 94 (Warszawa),
  • [RSC     ] – Radio RSC (Sierniewice),
  • [ BRAWO  ] – Radio Brawo (Toruń),
  • [RADIO 90] – Radio 90 (Wodzisław Śląski),
  • [  JARD  ] – Radio Jard (Białystok),
  • [PODLASIE] – Katolickie Radio Podlasie (Siedlce),
  • [RADIOCCM] / [  CCM   ] – Radio CCM (Gliwice) /w zależności od nadajnika/,
  • [PIEKARY ] – Radio Piekary.

Obecnie w Polsce statyczne PS-y nadają m.in.:

  • [* WNET *] – Radio WNET (Warszawa, Kraków),
  • [POPradio] – POPradio (Pruszków),
  • [RADIO AK] – Radio AK Jutrzenka (Warszawa),
  • [PROFETO ] – Radio Profeto (Stadniki),
  • [RODZINA ] – Radio Rodzina (Wrocław).

Najczęściej pojawiającą się informacją w PS, obok nazwy stacji, są wykonawcy prezentowanych utworów, hasła reklamowe stacji („Najlepsza muzyka”, „Hit za hitem”, „Najpiękniejsza muzyka filmowa”, „Słowem wszystko”, „Pierwsze radio informacyjne”...), częstotliwości, nazwy miast, a także godzina, data, numer telefonu i tytuł audycji. Często też wyświetlane są tytuły obecnych na antenie audycji.

Animacja przedstawiająca tekst, który w 2002 roku mogli przeczytać warszawscy słuchacze po włączeniu Radiostacji

RDS PS Radiostacji w roku 2002

PTY – Programme Type

Jest to informacja o tym, czego po włączeniu danego radia może spodziewać się słuchacz. Każda stacja przyporządkowuje swojemu programowi – lub poszczególnym audycjom – jeden z dwudziestu ośmiu dostępnych typów. Na liście znajdują się takie pozycje, jak nauka (Science), kultura (Culture) czy muzyka pop (Pop M). Pełne zestawienie dostępnych rodzajów programów przedstawione jest w tabeli poniżej. Wygodną funkcją oferowaną przez odbiorniki jest wyszukiwanie stacji nadających audycje o określonym charakterze, na przykład emitujące muzykę poważną lub wiadomości.

PTY Typ programu
Typy programów zdefiniowane w standardzie RDS
NEWS Wiadomości
AFFAIRS Wydarzenia
INFO Bieżące wydarzenia
SPORT Sport
EDUCATE Edukacja
DRAMA Teatr
CULTURE Kultura
SCIENCE Nauka
VARIED Rozmaitości
POP M Muzyka pop
ROCK M Muzyka rock
M,O,R,M / EASY M Muzyka lekka
LIGHT M Lekka muzyka klasyczna
CLASSIC Muzyka klasyczna
OTHER M Inna muzyka
WEATHER Pogoda
FINANCE Finanse
CHILDREN Dla dzieci
SOCIAL A Sprawy społeczne
RELIGION Religia
PHONE IN Forum telefoniczne
TRAVEL Podróże
HOBBY / LEISURE Zainteresowania i hobby
JAZZ Muzyka jazzowa
COUNTRY Muzyka country
NATION M Muzyka krajowa
OLDIES Stare przeboje
FOLK Muzyka folkowa
DOCUMENT Dokumentalny

PTY w Polsce

W Polsce większość stacji radiowych nadaje statyczne PTY – raz przyporządkowane do ogólnego charakteru programu. Zazwyczaj więc, niezależnie od tego czy rozgłośnia nadaje wiadomości, czy przebój rockowy, na wyświetlaczu pojawia się jeden napis, najczęściej POP M. Niektóre stacje, takie jak RMF FM, RDC czy Radio Wrocław, nadają dynamiczne PTY. Tu jednak dynamika najczęściej ogranicza się do zmiany POP M (VARIED) na NEWS o pełnej godzinie... Innym, znacznie poważniejszym problemem polskich nadawców jest przypadkowe przyporządkowanie programu do jednej z powyższych kategorii. Np. nadające muzykę sprzed lat (OLDIES) Radio Pogoda wybrało PTY POP, a nadające POP łódzkie Radio Parada zdecydowało się na oznaczenie programu jako NEWS. Wiele stacji nie mogąc się zdecydować po prostu nie wykorzystuje tej funkcji (NO PTY / NONE). W związku z powyższym, w polskich warunkach wyszukiwanie stacji po charakterze programu nie działa najlepiej. „Rekordem” w tej dziedzinie było chyba nadawanie przez kilka miesięcy przez Radio Mazowsze z Łomianek PTY LIGHT M, czyli lekkiej muzyki klasycznej... podczas, gdy na antenie dominowała muzyka lekka, łatwa i przyjemna.

RT – Radio Text

Ciąg składający się z 64 (32) znaków alfanumerycznych. Może zawierać dowolne informacje pochodzące od nadawcy, takie jak tytuł audycji, imię i nazwisko prowadzącego, wykonawca i tytuł utworu prezentowanego na antenie, adres i telefon stacji. Możliwe jest nadawanie kilku sekwencji, a co za tym idzie przekazywanie różnych, niezależnych od siebie informacji w każdej z nich. Funkcja ta jest najczęściej dostępna w odbiornikach stacjonarnych.

RT w Polsce

Polskie stacje radiowe wykorzystują Radio Text na najróżniejsze sposoby. Część nadawców zdecydowała się na podawanie w nim jedynie statycznych informacji, takich jak adres, telefon, adres internetowy czy hasło reklamowe. Inni uzupełniają je o treści zmieniające się w zależności od tego, co prezentowane jest na antenie. Wówczas podawane są informacje o wykonawcy i tytule utworu lub nadawanych audycjach. Dodatkowo w RadioTekście RMF Classic i RMF MAXXX natomiast można przeczytać jaki utwór pojawi się za chwilę, a w RMF FM wydarzenia z kraju i ze świata, o których była mowa w „Faktach” na antenie stacji. Istnieje również dość duża grupa nadawców, którzy nie nadają sygnału RT i nie wykorzystują tej szansy kontaktu ze słuchaczami.

Animacja przedstawiająca jedną z sekwencji Radio Tekstu nadawanego w Warszawie w 2002 roku przez Radiostację

RDS RT Radiostacji w roku 2002

CT – Clock Time and Date

Jedną z możliwości RDS-u jest przesyłanie aktualnej godziny i daty. Na podstawie wysyłanego przez nadawcę sygnału część odbiorników potrafi regulować swój wewnętrzny zegar (służący na przykład do włączania/wyłączania odbiornika o określonej godzinie), a to z kolei pozwala zapomnieć użytkownikowi o problemach związanych ze zmianą czasu – zarówno w czasie podróży, jak i pomiędzy czasem letnim i zimowym.

CT w Polsce

Sygnał CT ma z założenia podawać czas punktualny, „który nie śpieszy się ani nie spóźnia”1. W polskich realiach istnieje tylko kilka stacji na których można polegać. Są to ogólnopolskie stacje Polskiego Radia (większość nadajników), RMF FM i Radio Zet oraz niektóre stacje lokalne. Większość rozgłośni nie dba o punktualność nadawanego sygnału. Standardem są odstępstwa rzędu kilku minut, choć zdarzają się również kilku, a nawet kilkunastogodzinne. Tradycyjnie też znajdują się stacje, które nie zwracają uwagi na zmiany czasu i nadają przez cały rok jeden, letni lub zimowy... W takim przypadku pobudka z odbiornikiem, którego zegar synchronizuje się automatycznie, może być zaskakująca...
1 cytat z artykułu Marka Lewandowskiego "Radio Data System" opublikowanym w numerze 4/1998 miesięcznika "Świat Radio"

TP – Traffic Programme / TA – Traffic Announcement

Zarówno funkcja TP, jak i TA, przydają się głównie w samochodzie. Sygnał Traffic Announcement (TA) emitowany jest przez stacje radiowe w momencie nadawania informacji drogowych. Dzięki temu, jeśli tylko słuchacz sobie tego zażyczy, istnieje możliwość automatycznego przełączenia się odbiornika z trybu TAPE/CD/AUX na radio, na czas trwania komunikatów o korkach i objazdach. Niektóre odbiorniki mogą też samoczynnie zmieniać głośność, a nawet brzmienie dźwięku w taki sposób, aby mowa była bardziej zrozumiała. Dotyczy to zarówno odbiorników samochodowych jak i niektórych wykorzystywanych w domach.

Przy użyciu funkcji Traffic Programme (TP) stacja radiowa informuje swoich słuchaczy, że nadaje wiadomości dla kierowców wraz z sygnałem TA. Informowanie jest realizowane poprzez odpowiedni napis pojawiający się na wyświetlaczu odbiornika. Słuchacze widząc wskazanie TP powinni mieć pewność, że o bliżej nieokreślonej porze – w trakcie informacji o ruchu drogowym – wybrana stacja radiowa nada sygnał TA. Po odpowiednim ustawieniu odbiornika mogą więc słuchać ulubionej kasety lub płyty i pozostawać z wiadomościami na bieżąco.

TP i TA w Polsce

Tak się złożyło, że w Polsce nadawanie sygnału TP zazwyczaj nie wiąże się w żaden sposób z nadawaniem sygnału TA. W ogóle polskie stacje radiowe nadające sygnał TA można policzyć na palcach. Mimo to zdecydowana większość dostępnych na skali programów sygnał TP nadaje... Co więcej, zdarzają się nawet stacje radiowe, które nadają sygnał TP pomimo, iż w ogóle nie mają w ramówce informacji dla kierowców...

Na szczęście zdarzają się polskie stacje radiowe, które nadają TP i TA zgodnie z założeniami. Można do nich zaliczyć np. Polskie Radio Program 1, Radio Merkury z Poznania i Radio Opole. Na upartego do tej listy można dodać Radio Zet i RMF FM – tu sygnał TA owszem się pojawia, ale zazwyczaj nie częściej niż raz w roku – 1 listopada (w Radiu Zet nawet nie zawsze). Najbardziej rozwinięte RDS-owe informacje dla kierowców miał RMF FM w czasach rozszczepiania programu na regiony. W tym miejscu warto dodać, że w naszym eterze zdarzają się też stacje radiowe, które sygnał TA nadają 24 godziny na dobę – i nie jest to równoznaczne z tym, że radio to nadaje przez cały czas traffiki...

PI – Programme Identification

PI jest to czterocyfrowy (zapis heksadecymalny, w układzie szesnastkowym) kod przypisany do stacji radiowej, który pozwala na identyfikację rozgłośni. Każda z cyfr w kodzie pełni swoją rolę – pierwsza odpowiedzialna jest za kraj, z którego nadawany jest program (Polska 3, Słowacja 5, Czechy 2, Niemcy D, Francja F), druga mówi o zasięgu (0 – program lokalny, 1 – międzynarodowy (na przykład BBC), 2 – ogólnokrajowy, 3 – ponadregionalny, 4-F – regionalny). Pozostałe dwie – na przykład w Niemczech – kodują informację o tym czy nadawca jest publiczny czy prywatny oraz numer programu. Kod PI jest wykorzystywany przez odbiornik w połączeniu z funkcją AF – nie przełączy się on na nową częstotliwość, jeżeli kody obu stacji (starej i nowej) nie pokrywają się. W ten sposób zagwarantowana jest ciągłość słuchania jednego programu. W związku z tym kod PI należy do najczęściej nadawanych w sygnale RDS – jest powtarzany co najmniej 11 razy na sekundę. Niektóre odbiorniki posiadają możliwość wyświetlania PI. Częste powtarzanie i teoretyczna niepowtarzalność kodu sprawia, że doskonale nadaje się on do identyfikacji odebranych stacji, nawet gdy sygnał jest za słaby do odczytania nazwy stacji.

PI w Polsce

Zgodnie z założeniami kody PI wszystkich polskich stacji nadających RDS powinny zaczynać się od cyfry 3. W praktyce jednak zdarzają się wyjątki – na przykład Radio Rodzina z nadajnika w Kaliszu nadaje A000, Nasze Radio Lokalne 9490, a Radio CCM – w zależności od nadajnika – FFF2, FFFE lub FFFF. O ile reguły 'trójki' na początku przestrzegają praktycznie wszyscy, o tyle znacznie gorzej jest z drugą cyfrą. Bez problemu można znaleźć stacje lokalne z „numerkami” z przedziału 31xy - 3Fxy, a także stacje regionalne (wielonadajnikowe) z przedziału 30xy-33xy... W Polsce każda stacja sama dobiera sobie kod, który jest wpisywany do kodera RDS-u, a to – przyjmując losowanie dwóch ostatnich pozycji – daje 256 możliwości dla stacji lokalnych i 256 dla „grupy” 31xy-3Fxy. Pomimo tak dużej liczby kombinacji można znaleźć zupełnie niezależne od siebie rozgłośnie nadające ten sam „numerek”. Innym problemem jest to, że jedna stacja posiadająca kilka nadajników nadaje z (każdego) nich różne kody PI. W takich przypadkach odbiornik nie identyfikuje stacji i w konsekwencji nie przestawia na „lepszą” częstotliwość.

AF – Alternative Frequencies

Jest to lista alternatywnych częstotliwości na których nadaje stacja. Dzięki niej w czasie podróży odbiornik jest w stanie przełączać się – bez udziału użytkownika – pomiędzy kolejnymi nadajnikami (częstotliwościami) wybranej stacji, zapewniając jak najlepszy odbiór. Przełączanie pomiędzy nadajnikami jest powiązane z funkcją PI (czterocyfrowy kod stacji). Jest to gwarancją tego, że odbiornik nie przełączy się na inną stację nadającą w okolicy na jednej z wpisanych do listy częstotliwości. W niektórych odbiornikach funkcja ta działa również w przypadku, gdy nie jest zachowana ciągłość sygnału, wtedy (np. po znalezieniu się w nowym mieście) odbiornik może sam odnaleźć aktualne częstotliwości zaprogramowanych stacji. Istnieją dwa standardy nadawania listy AF – jeden, gdy stacja ma do 25 zamiennych częstotliwości, drugi obsługujący również większą liczbę nadajników. Są one do siebie dość podobne i odbiornik automatycznie rozpoznaje w którym z nich działa słuchana stacja.

AF w Polsce

W Polsce funkcja AF jest wykorzystywana głównie przez nadawców ogólnopolskich, ponadregionalnych i sieciowych. Podróżując po kraju można bez ręcznego przestawiania odbiornika słuchać RMF-u, Zetki, Jedynki oraz Trójki – tu problemy mogą występować jedynie na skraju zasięgu nadajników. Czasem zdarza się, że pomimo rozpoznawania listy AF, odbiornik nie chce się przełączyć na silniejszy sygnał danej stacji. Dzieje się tak w jednej z dwóch sytuacji – gdy na liście AF brakuje odpowiedniej częstotliwości lub gdy różne nadajniki tej samej stacji nadają różne „numerki” PI. W takim przypadku dla odbiornika – nie czytającego przecież PS – są to zupełnie inne rozgłośnie... Z taką sytuacją mogą się spotkać na przykład słuchacze Radia CCM na Śląsku. Oprócz wielonadajnikowych stacji nadających AF i zgodne lub niezgodne kody PI, występują również takie, które pomimo posiadania kilku nadajników, nie nadają listy z częstotliwościami alternatywnymi – skazują tym samym słuchaczy na samodzielne odnajdywanie częstotliwości wyświetlanej na przykład w dynamicznym PS lub Radio Tekście. Ciekawym zjawiskiem jest też fakt, że istnieją stacje jednonadajnikowe nadające listę AF... Znajdują się na niej na przykład częstotliwości zaprzyjaźnionych rozgłośni (odbiornik nie przełącza się w związku z niezgodnością numerków PI).

EON – Enhanced Other Networks

EON opiera się na współpracy między rozgłośniami. W sygnale RDS jednej stacji jest nadawany charakter programu, numer PI oraz częstotliwości innych, współpracujących z nią nadawców. Użytkownik słuchający stacji w systemie EON może wybrać jakiego rodzaju programu chciałby posłuchać (np. wiadomości dla kierowców, serwis informacyjny, itd.). Gdy tylko któraś z zaprzyjaźnionych rozgłośni rozpocznie emisję programu o wybranym charakterze, odbiornik automatycznie – na czas trwania audycji – przełączy się, a następnie powróci do słuchanego wcześniej programu. Wymaga to dobrej synchronizacji koderów RDS wszystkich zaprzyjaźnionych stacji – tak, aby w momencie pojawienia się sygnału o wybranej audycji w RDS, audycja ta rzeczywiście pojawiała się na antenie... System ten działa w stacjach BBC w Wielkiej Brytanii.

EON w Polsce

W Polsce przez pewien czas z systemu EON korzystało Polskie Radio. Był on jednak ograniczony jedynie do informacji drogowych. Odbiorniki ustawione na Dwójkę, Trójkę lub Czwórkę dwie minuty przed pełną godziną mogły przełączać się na „Radio Kierowców” w Jedynce. Trudno sobie wyobrazić, aby tego rodzaju współpracę prowadzili konkurencyjni względem siebie nadawcy... wszak nie jest w interesie np. Radia ZET, aby odbiornik przełączył się na RMF FM, bo to rozpoczęło nadawanie "Faktów"...