W niedzielę, 7 czerwca 1925 roku, po raz pierwszy obchodzono dzień spółdzielczości. Już od ósmej rano na warszawskiej Woli, Pradze, Powiślu, Mokowie, Ochocie i w dzielnicy Powązkowskiej odbywały się koncerty orkiestr robotniczych i okolicznościowe przemówienia. Na jedenastą zaplanowano koncert-akademię w sali Kino-Palace przy ulicy Chmielnej, a na piętnastą wielką zabawę w parku p. Giżyckiego przy Puławskiej – tam, gdzie swoją siedzibę miało opisywane już w naszym cyklu Gimnazjum Giżyckiego. W tej części obchodów udział wziął prezydent Stanisław Wojciechowski. Na wieczór przewidziano zaś wystąpienie przed mikrofonem stacji PTR dyrektora Związku Spółdzielni Spożywców w Polsce Romualda Mielczarskiego. Świętowano też na prowincji, o czym pisał redaktor „Przeglądu Wołyńskiego”.

Łuck, który postępem przoduje na Wołyniu i na tym polu zamierza wystąpić okazale. Staraniem miejscowych „Spółdzielni” ma się odbyć w niedzielę 7 czerwca w Nowym Teatrze Miejskim, po kościele, o godzinie 12 akademja z występami chóru, orkiestry, deklamacją, śpiewem i specjalnym odczytem. Uwieńczyć akademję ma żywy obraz. Wejście dla wszystkich bezpłatne.

Później, po obiedzie od godz. 4-ej, w ogrodzie miejskim za małą opłatę wielka zabawa: orkiestra wojskowa, loterja, popisy gimnastyczne, zabawy dla dzieci, ognie sztuczne, iluminacja. Najgłówniejszą jednak atrakcją w ogrodzie ma być słuchanie od godz. 6 przez radio z głośnikiem (ruporem) przemówienia z Warszawy Dyrektora Zw. Spół. Spożywców Rz. Polsk. p. Mielczarskiego „O znaczeniu ruchu spółdzielczego”. Później będzie też radio-koncert.

Jak w kolejnym numerze donosił „Przegląd Wołyński”, nie wszystko poszło jednak zgodnie z planem.

Odczyt i koncert z Warszawy przez radio nie odbył się pomimo, że dzięki czynnemu udziałowi techników z Okręgowej Policji cała stacja odbiorcza radio była kompletnie zmontowana w ogrodzie. W wyznaczonych dla nadania z Warszawy godzinach 6-7 aparat uławiał cały czas tylko depesze telegraficzne. Później po godzinie 9-ej można było słyszeć przez radio koncerty z różnych miast Zachodniej Europy.

Do zapisu radiowego przemówienia dyrektora Mielczarskiego nie udało nam się dotrzeć… Dzięki poniedziałkowemu „Robotnikowi” wiadomo natomiast co mówił kilka godzin wcześniej podczas akademii w sali Kino-Palace.

Mówca przypomina dzieje powstania kooperatyzmu w Anglji przed 80 latami, który do Polski przeniknął dopiero po 30 latach. W Anglji, w kolebce spółdzielczości, idea ta najbujniej rozwinęła się. Spółdzielnie liczą ogółem dziesiątki miljonów członków i obejmują 50 państw. Angielskie spółdzielnie liczą 5 miljonów członków, pokrywają ¼ część całej konsumpcji i zatrudniają 100 tys. robotników. Szybki rozwój angielski ruch spółdzielczy zawdzięcza entuzjazmowi, z jakim pierwsi krzewiciele zabrali się do dzieła oraz zrozumieniu jakie idea ta znalazła wśród mas pracujących. Mówca uważa ruch spółdzielczy za „przedszkole do przyszłego ustroju”. W Polsce kooperacja zyskała grunt i powoli szerzy się. Trzeba tylko entuzjazmu mas, aby spełniła swe zadanie.

Po przemówieniu na fali 385 metrów rozpoczął się koncert Konstantego Gawryłowa, pani Gawryłow i Antoniego Adamusa. Zagrali oni utwory Heinricha Wilhelma Ernsta, Michaiła Glinki, Pablo Sarasatego, Stanisława Moniuszki, Franza Schuberta i Piotra Czajkowskiego.

Na zakończenie jeszcze kartka z kalendarza. 7 czerwca 1925 roku 53. urodziny obchodził Benedykt Hertz, autor jednej z pierwszych audycji dla dzieci nadanych na antenie stacji PTR, w latach 1926-1937, a także po wojnie współpracujący z Polskim Radiem. Był felietonistą, autorem słuchowisk, recytatorem, twórcą radiowego teatru dla dzieci. O swoim pierwszym rozstaniu z radiem napisał fraszkę.

Powoływał się dureń na swe dokumenty,

że jest Polak rasowy od głowy do pięty.

– Dokument – ktoś mu rzecze – dowód papierowy,

o rasie decydują prababek alkowy.

Nawiązuje w niej bezpośrednio do swojego żydowskiego pochodzenia, choć takie ujęcie sprawy – zawierające pewnie w sobie krztę prawdy – wydaje się być pewnym uproszeniem. Tuż przed zwolnieniem Hertz był bowiem bohaterem skandalu, który radio zaprowadził na wokandę. W grudniu 1936 roku prasa – „Warszawski Dziennik Narodowy”, „Goniec Warszawski”, a za nim również „Kujer Bydgoski” – zrelacjonowała wieczór literacki zorganizowany przez koło polonistów Wolnej Wszechnicy. Inny radiowiec, Henryk Ładosz, recytował na nim współczesną poezję, w tym napisany przez Hertza wiersz „Dziesięcioro przykazań”, który został przez część zebranych i wspomnianą prasę odebrany jako bluźnierstwo. Polskie Radio poczuło się urażone tytułem jednej z relacji – „Bluźniercy z Polskiego Radia” – i podało „Kurjer Bydgoski” do sądu. Proces był obszernie relacjonowany przez wspomniany tytuł i zakończył się porażką radia. A wracając do tej krzty prawdy, trzeba przyznać, że współbohater afery, recytujący wiersz Ładosz, nadal pojawiał się przed mikrofonem, m.in. podczas audycji sylwestrowej 1937/1938.

Ilustracja tytułowa: Logo Społem oraz dyrektor Związku Spółdzielni Spożywców w Polsce Romuald Mielczarski

Źródło ilustracji tytułowej: „Społem” 11/1925, Narodowe Archiwum Cyfrowe