W poprzednim odcinku przytoczyliśmy pierwszą część felietonu „Gryzonie”, w którym Wojciech Dąbrowski na łamach „Warszawianki” próbował wywróżyć przyszłość radia, kina i teatru… Wczoraj skończyliśmy na tym, że autor poddał w wątpliwość wizję Bernarda Shawa, który wieszczył śmierć teatru w starciu z „Radiem widzianym i słyszanym”.

Nam się wydaje, że niebezpieczeństwo jest mocno przesadzone, jeżeli nie fikcyjne, że Radio będzie się doskonalić, zyskiwać grunt nowy, ale że obok niego utrzymają się i teatr i kino, bo mają inne cele i inny zakres działania i swój własny, odrębny urok. Urokiem kina jest milczenie i miał słuszność jeden z najpoważniejszych krytyków francuskich, który powiedział, że rozwianie tego uroku przez wynalazek „Kina mówionego” byłoby początkiem jego upadku. Dopóki bowiem kino zamyka się tylko w jednym zakresie, który w malarstwie określa się nazwą „rysunek”, tj. w zakresie kształtu i ruchu, niedomagania jego w tym jednym zakresie nie rażą, a ponieważ pozostawia szerokie pole uzupełniającej fantazji, można mówić, że dojdzie czy nawet że doszło do doskonałości.

Ale wady mają to do siebie, że wrażenie ich rośnie w stosunku do ich liczby, tzn. że dwie wady rażą czterokrotnie bardziej niż jedna, trzy ośmiokrotnie. Więc niedoskonałość kina stałaby się bardziej widoczna już w kinie kolorowem, a ta niedoskonałość sama już dla siebie musiałaby być wielka, choćby dlatego, że chemiczna płyta fotograficzna czy film „widzi” barwy inaczej niż oko. A kino barwne i mówione byłoby tak krzyczącą sprzecznością z prawdą, że publiczność bardzo prędko odwróciłaby się od niego do prawdziwego teatru.

To samo, prawie dosłownie, odnosi się do Radio, jako środka rozpowszechnienia sztuki dramatycznej. Jego „urokiem” znów jest samotność i możność skupienia się duchowego. I gdyby ten urok prysł pod wpływem niedoskonałego widowiska wzrokowego, pozostałoby tylko jarmarczne dziwowisko, któreby prędko spowszedniało.

Do barwnego i mówiącego kina, jak do widzialnego Radio jednak jeszcze daleko, ale nawet gdyby któryś z tych wynalazków urzeczywistnił się w formie żywotnej i gdyby nawet zdołał osiągnąć doskonałość, to i wtedy teatr prawdziwy nie straciłby żywotności. Pozostałoby mu bowiem jeszcze to, co się właśnie Bernardowi Shaw niepodoba, mianowicie „tłum”. Gdyż psychologja tłumu posiada nietylko ujemne strony, a jedną z dodatnich jest ten entuzjazm estetyczny, którego przez oddziaływanie wzajemne na siebie widzów i aktorów można doznać tylko w prawdziwym teatrze. A przytem teatr nigdy nie zmęczy tak, jakby zmęczyło wzrokowo-głosowe widowisko fikcyjne. Ta różnica byłaby w większym stopniu czemś, jak różnica oglądania obrazów i rzeźb. Każdy, kto miał sposobność zwiedzania wielkich zagranicznych „Salonów” sztuki, gdzie w wielkiej liczbie są obok siebie, ale w osobnych działach obrazy i rzeźby, zauważył jak prędko stosunkowo oglądanie obrazów nuży i że potem przejście do rzeźby daje wyraźny odpoczynek: bo rzeźba ma naprawdę „trzy wymiary”, jak rzeczywistość, a nie jest tworem dwuwymiarowym, jak malarstwo, który trzeciego wymiaru daje tylko złudzenie.

Ostatecznie to, co się dzieje obecnie z teatrem, to zwykły objaw „prawa postępu” w rozumieniu nie partyjnem tylko naukowem, tj. pochodu od jedności do wielości. Kiedyś wszakże wierszami pisało się nietylko „poezje”, ale też np. przepisy na robienie maści i wskazówki lekarskie, a to, że z biegiem postępu medycyna się wyłączyła i znalazła swój własny język nie stało się „śmiercią poezji”, ale wyszło jednej i drugiej stronie na dobre.

To samo będzie i z Teatrem, Radio i Kinem. Teatr stosunkowo powoli ulegał dotychczas „prawu postępu”, obejmował ciągle jeszcze rzeczy, które ściśle do teatru nie należą, a z których oba, rzekomo podjadające go „gryzonie” wcale nieźle utyć mogą. Chodzi tylko o to, aby wszystkie te działy uświadomiły same siebie, aby pilnowały własnego zakresu i to nie tyle w interesie dwu innych „konkurentów”, co w swoim własnym.

Niech więc Radio i Kino odgrywają dalej rolę „gryzoniów”. Teatru to nie obali, ale pozbawi go tylko pasożytniczych odrośli, co mu pozwoli zamiast rozrastania się wszerz, na wystrzelenie w górę – ku słońcu.

Ilustracja tytułowa: Ilustracja przedstawiająca plan filmowy

Źródło ilustracji tytułowej: „Tygodnik Illustrowany” 13/1925